ทิพยพยานในกระบวนการพิจารณาคดี: การศึกษาเชิงวิเคราะห์พระราชบัญญัติลักษณะพยาน ร.ศ. 113

บทคัดย่อ

บทความนี้เป็นการศึกษาเอกสารเชิงวิเคราะห์ทางกฎหมาย พระราชบัญญัติลักษณะพยาน ร.ศ. 113
ซึ่งเป็นกฎหมายสำคัญที่วางหลักเกณฑ์พยานหลักฐานในกระบวนการยุติธรรมสยามโบราณ กฎหมายฉบับนี้จำแนกพยานออกเป็นสามประเภทคือ ทิพยพยาน อุดรพยาน และอุตริพยาน โดยทิพยพยานมักจะเป็นบุคคลที่มีตำแหน่งสูงในราชสำนัก ขุนนาง หรือผู้ที่มีชื่อเสียงและเป็นที่เคารพนับถือในชุมชน ความน่าเชื่อถือของทิพยพยานไม่ได้พิจารณาจากข้อเท็จจริงที่ตนเองรู้เห็นโดยตรงเสมอไป แต่มาจากความเชื่อมั่นในความซื่อสัตย์ สุจริต และความมีเกียรติของบุคคลนั้น ๆ อย่างไรก็ตาม ด้วยอิทธิพลจากกฎหมายตะวันตก ระบบกฎหมายสยามได้เปลี่ยนแปลงไป ทำให้หลักฐานเชิงประจักษ์ได้รับความสำคัญมากกว่าคุณสมบัติของพยาน บทความนี้ มีวัตถุประสงค์ศึกษาบทบาทของทิพยพยานตามพระราชบัญญัติฯ ร.ศ. 113 และวิเคราะห์ความเปลี่ยนแปลงแนวคิดเรื่องพยานหลักฐานจากอดีตถึงปัจจุบัน เนื้อหาอธิบายลักษณะทิพยพยาน เปรียบเทียบกับพยานประเภทอื่นในบริบทกฎหมายโบราณ วิเคราะห์ว่าบทบาทในอดีตสะท้อนแนวคิดความน่าเชื่อถืออย่างไร และเหตุใดระบบกฎหมายปัจจุบันจึงเน้นหลักฐานทางกายภาพ นอกจากนี้ยังอภิปรายข้อจำกัดของทิพยพยานในฐานะพยานบอกเล่า ซึ่งมักมีคำถามเรื่องความน่าเชื่อถือของคำให้การ ผลการศึกษาชี้ให้เห็นว่า แม้ทิพยพยานจะน่าเชื่อถือสูงในอดีต แต่ในระบบกฎหมายสมัยใหม่ การประเมินความน่าเชื่อถือของพยานอิงจากข้อเท็จจริงที่พิสูจน์ได้เป็นหลัก มากกว่าภูมิหลังเพียงอย่างเดียว การเปลี่ยนแปลงนี้สะท้อนพัฒนาการแนวคิดด้านพยานหลักฐานและกระบวนการพิจารณาคดีที่มุ่งเน้นความเป็นธรรมและความถูกต้องแม่นยำยิ่งขึ้น องค์ความรู้นี้สามารถนำไปเป็นแนวทางศึกษาประวัติศาสตร์กฎหมายพยานสยาม และเสนอวิธีการพัฒนากฎหมายพยานให้สอดคล้องมาตรฐานสากล เพื่อสร้างสมดุลระหว่างหลักฐานเชิงประจักษ์กับความน่าเชื่อถือของพยานในกระบวนการยุติธรรมไทย