สมุนไพรท้องถิ่นกับการยกระดับคุณภาพชีวิตและเศรษฐกิจฐานราก กรณีศึกษาโครงการ "พืชยาแห่งแผ่นดิน" ในบริบทการพัฒนาชุมชนของ เทศบาลเมืองปากพนัง จังหวัดนครศรีธรรมราช

บทคัดย่อ

ปัจจุบันสังคมไทยพึ่งพาการแพทย์แผนปัจจุบันอย่างเข้มข้นจนทำให้ชุมชนท้องถิ่นสูญเสียอำนาจ ในการดูแลสุขภาพด้วยตนเอง ขณะที่ภูมิปัญญาสมุนไพรซึ่งเป็นทุนทางวัฒนธรรมและสะท้อนความหลากหลาย ทางชีวภาพค่อย ๆ เสื่อมความสำคัญ บทความนี้วิเคราะห์พลวัตการพัฒนาสมุนไพรท้องถิ่นในฐานะพลังขับเคลื่อนเศรษฐกิจฐานรากภายใต้แนวคิดเศรษฐกิจสีเขียว โดยใช้กรณีโครงการ “พืชยาแห่งแผ่นดิน: สมุนไพรท้องถิ่น พัฒนาชีวิต สร้างเศรษฐกิจชุมชน” ซึ่งนิสิตระดับดุษฎีบัณฑิต สาขาการพัฒนาสังคม มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราช-วิทยาลัย วิทยาเขตนครศรีธรรมราช ดำเนินในเขตเทศบาลเมืองปากพนัง เมื่อวันที่ 10 มิถุนายน พ.ศ. 2568 โดยมีผู้สูงอายุและอาสาสมัครรวม 100 คนเข้าร่วม โครงการมุ่งยกระดับมาตรฐานการผลิตสมุนไพรและสร้างมูลค่าเพิ่มผ่านผลิตภัณฑ์สบู่และน้ำมันนวด การศึกษาใช้กรอบเฮลิกซ์สี่ด้านเพื่อวิเคราะห์การบูรณาการระหว่างรัฐ สถาบันการศึกษา เอกชน และภาคประชาสังคม ผลการศึกษาพบว่าการพัฒนาสมุนไพรส่งผลเชิงบวกสามมิติ ได้แก่ มิติสุขภาพที่เสริมการพึ่งตนเองและฟื้นฟูภูมิปัญญาการแพทย์แผนไทย มิติเศรษฐกิจที่ช่วยสร้างรายได้ให้ผู้เข้าร่วมเฉลี่ยเดือนละ 1,500 บาท และมิติสังคม-สิ่งแวดล้อมที่เสริมทุนทางสังคมและอนุรักษ์ความหลากหลายทางชีวภาพผ่านสมุนไพรสำคัญ เช่น เหงือกปลาหมอ ไพล ขมิ้น และตะไคร้ ความสำเร็จของโครงการพึ่งพาการสร้างห่วงโซ่คุณค่าอย่างครบวงจรตั้งแต่การอนุรักษ์ การผลิต การแปรรูป การตลาด และการหมุนเวียนผลประโยชน์กลับสู่ชุมชน ข้อเสนอเชิงนโยบายเน้นการคุ้มครองทรัพย์สินทางปัญญาชุมชน เสริมกลไกแบ่งปันผลประโยชน์อย่าง เป็นธรรม พัฒนาระบบอบรมและติดตามผลอย่างสม่ำเสมอ และบูรณาการความรู้สมุนไพรเข้าสู่หลักสูตรเพื่อสร้างผู้ประกอบการสังคมรุ่นใหม่ที่เห็นคุณค่าภูมิปัญญาท้องถิ่นอย่างแท้จริงยิ่งขึ้น