วิเคราะห์ความเชื่อเรื่องพญานาคกับกระบวนการสร้างอัตลักษณ์ทางวัฒนธรรมวิถีพุทธของชุมชนลุ่มแม่น้ำโขง

บทคัดย่อ

งานวิจัยนี้ มีวัตถุประสงค์ 1) เพื่อศึกษาความเชื่อและความสัมพันธ์ของพญานาคในพระพุทธศาสนาเถรวาท 2) เพื่อศึกษาความเชื่อและอิทธิพลเรื่องพญานาคต่อวัฒนธรรมวิถีพุทธของชุมชนลุ่มแม่น้ำโขง และ 3) เพื่อวิเคราะห์ความเชื่อเรื่องพญานาคกับกระบวนการสร้าง         อัตลักษณ์ทางวัฒนธรรมวิถีพุทธของชุมชนลุ่มแม่น้ำโขง เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ โดยการลงพื้นที่เก็บข้อมูลสัมภาษณ์เชิงลึกและการสนทนากลุ่ม ผู้ให้ข้อมูลหลักประกอบด้วย พระสงฆ์ ปราชญ์ชาวบ้าน และประชาชนลุ่มแม่น้ำโขง รวมจำนวน 27 รูป/คน เครื่องมือที่ใช้เก็บข้อมูลคือ แบบสัมภาษณ์เชิงลึก การวิเคราะห์เชิงเนื้อหา ผลการวิจัยพบว่า

1. ความเชื่อและความสัมพันธ์ของพญานาคในพระพุทธศาสนาเถรวาท ในอดีตชาติเมื่อพระพุทธเจ้าเสวยพระชาติเป็นพระโพธิสัตว์ ได้เกิดเป็นพญานาค บำเพ็ญตบะ รักษาศีลอุโบสถเพื่อสั่งสมบารมีจนกว่าจะพ้นอัตภาพนาค และเหตุที่ทำให้เกิดเป็นพญานาค ได้แก่กรรม 2 คือกุศลกรรมและอกุศลกรรม
2. ความเชื่อและอิทธิพลเรื่องพญานาคต่อวัฒนธรรมวิถีพุทธของชุมชนลุ่มแม่น้ำโขง มีองค์ประกอบหลัก คือ 1) ศรัทธาในพระพุทธศาสนา 2) ความเชื่อเรื่องพญานาค 3) มีตำนาน/เรื่องเล่าและวัฒนธรรม/ประเพณี
3. วิเคราะห์ความเชื่อเรื่องพญานาคกับกระบวนการสร้างอัตลักษณ์ทางวัฒนธรรมวิถีพุทธของชุมชนลุ่มแม่น้ำโขง พบว่ากระบวนการสร้างอัตลักษณ์ทางวัฒนธรรมวิถีพุทธของชุมชนลุ่มแม่น้ำโขง มี 6 ประการ ได้แก่ 1) การรู้จักตัวตน/รู้ประวัติศาสตร์ 2) การสืบสาน/อนุรักษ์ 3) การสร้างความสัมพันธ์ 4) การมีส่วนร่วมของชุมชน 5) การสร้างความภูมิใจ 6) การจัดการเชิงประเพณี ซึ่งสะท้อนถึงอัตลักษณ์และคุณค่าทางวัฒนธรรมของชุมชนลุ่มแม่น้ำโขง จังหวัดหนองคาย บึงกาฬ และนครพนม