เส้นเวลาและการเปลี่ยนผ่านของชุมชนในพื้นที่เมืองปากน้ำโพ ก่อนปี พ.ศ. 2500

ผู้แต่ง

  • สรรเสริญ เหรียญทอง ภาควิชานิเทศศาสตร์ คณะบริหารธุรกิจ เศรษฐศาสตร์และการสื่อสาร มหาวิทยาลัยนเรศวร

DOI:

https://doi.org/10.69598/decorativeartsjournal.2.105%20-%20144

คำสำคัญ:

ปากน้ำโพ , เส้นเวลา , การเปลี่ยนผ่านของชุมชน

บทคัดย่อ

บทความวิชาการชิ้นนี้ นำเสนอเรื่องราวความเป็นมาของพื้นที่ปากน้ำโพ จังหวัดนครสวรรค์ ตั้งแต่สมัยสุโขทัยจนถึงปี พ.ศ. 2500 เนื้อหาครอบคลุมเกี่ยวกับการก่อตั้งเมืองและบทบาทของเมืองในสมัยต่าง ๆ ตั้งแต่ เมืองพระบางในสมัยสุโขทัย เมืองนครสวรรค์ในสมัยอยุธยาจนถึงสมัยรัตนโกสินทร์ การก่อตั้งชุมชนค้าขายบริเวณปากน้ำโพในฝั่งแม่น้ำน่าน สู่การพัฒนาเมืองปากน้ำโพฝั่งแม่น้ำปิงและฟากตะวันตกของแม่น้ำเจ้าพระยาในปัจจุบัน โดยสรุปการเปลี่ยนผ่านของชุมชนในพื้นที่ปากน้ำโพออกเป็น 3 ช่วงเวลา ได้แก่ ช่วงเวลาที่หนึ่ง เริ่มสมัยสุโขทัยและสิ้นสุดสมัยอยุธยาตอนปลาย ช่วงเวลาที่สอง เริ่มสมัยอยุธยาตอนปลาย ช่วงรัชสมัยของสมเด็จพระนารายณ์ จนถึงปี พ.ศ. 2443 และ ช่วงเวลาที่สาม ตั้งแต่ หลังปี พ.ศ. 2443 จนถึง พ.ศ. 2493 เพื่อเป็นประโยชน์ในการศึกษาด้านประวัติศาสตร์ท้องถิ่นและเรียนรู้วิถีชีวิตของผู้คนในพื้นที่ปากน้ำโพในอดีต

References

พระวรวงศ์เธอ กรมหมื่นพิทยลาภพฤฒิยากร. (2484). การรถไฟไทย. โรงพิมพ์กรมรถไฟ.

กรมวิชาการ กระทรวงศึกษาธิการ. (2544). เก้าเลี้ยว. ศูนย์พัฒนาหนังสือ.

กรมศิลปากร. (2516). ทะเบียนโบราณวัตถุสถานทั่วราชอาณาจักร. กรมศิลปากร.

กระทรวงมหาดไทย. (2565). สมุดภาพ 130 ปี กระทรวงมหาดไทย 2435 - 2565. กระทรวงมหาดไทย.

กระทรวงมหาดไทย. (2529). ประวัติมหาดไทยส่วนภูมิภาค จังหวัดนครสวรรค์ 2529. ไพศาลการพิมพ์.

คณะกรรมการฝ่ายประมวลเอกสารและจดหมายเหตุ. (2542). วัฒนธรรม พัฒนาการทางประวัติศาสตร์ เอกลักษณ์และภูมิปัญญา จังหวัดนครสวรรค์. กระทรวงมหาดไทย กระทรวงศึกษาธิการ และกรมศิลปากร.

เจตน์กมล วงษ์ท้าว. (2549). โบราณสถาน แหล่งโบราณคดี และสถานที่สำคัญ จังหวัดนครสวรรค์และอุทัยธานี. สำนักโบราณคดี กรมศิลปากร.

จี. วิลเลียม สกินเนอร์. (2564). Chinese Society in Thailand: An Analytical History [สังคมจีนในประเทศไทย: ประวัติศาสตร์เชิงวิเคราะห์]. มติชน.

ชาญวิทย์ เกษตรศิริ. (2528). อภิปรายทั่วไปและสรุปผลการสัมมนา. ใน สุภรณ์ โอเจริญ (บ.ก.), นครสวรรค์ : รัฐกึ่งกลาง, รายงานการสัมมนาประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมท้องถิ่นจังหวัดนครสวรรค์. (น. 539-550). วิทยาลัยครูนครสวรรค์.

ชาญวิทย์ เกษตรศิริ. (2555). ประมวลแผนที่ : ประวัติศาสตร์-ภูมิศาสตร์-การเมืองกับลัทธิอาณานิคมในอาเซียน-อุษาคเนย์. มูลนิธิโตโยตา.

เด็กชายผักอีเลิด. (2565, 31 สิงหาคม). ชำแหละพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา หนึ่งกรรมต่างวาระ ต้องศึกษาด้วยวิจารณญาณ. https://www.silpa-mag.com/history/article_92135

ทิวา ศุภจรรยา. (2528). สภาพแวดล้อมและโบราณคดีในจังหวัดนครสวรรค์. ใน สุภรณ์ โอเจริญ (บ.ก.), นครสวรรค์ : รัฐกึ่งกลาง, รายงานการสัมมนาประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมท้องถิ่นจังหวัดนครสวรรค์. (น. 335-364). วิทยาลัยครูนครสวรรค์.

ทิวารักษ์ เสรีภาพ. (2553). เมืองปากน้ำโพโดยย่อ. ภาพเก่าเล่าขานตำนานเมืองปากน้ำโพ. ใน อเนก นาวิกมูล และคณะ (บ.ก.). (น. 20-21). โรงพิมพ์เดือนตุลา.

ธีระวัฒน์ แสนคำ. (2564). บทบาทเมืองนครสวรรค์ในประวัติศาสตร์อยุธยา. วารสารวิชาการอยุธยาศึกษา, 13(1), 23-37.

ประเสริฐ ณ นคร. (2528:). ประวัติศาสตร์ในจารึกจังหวัดนครสวรรค์. ใน สุภรณ์ โอเจริญ (บ.ก.), นครสวรรค์ : รัฐกึ่งกลาง, รายงานการสัมมนาประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมท้องถิ่นจังหวัดนครสวรรค์. (น. 139-145). วิทยาลัยครูนครสวรรค์.

ประเสริฐ ณ นคร. (2549). ประวัติศาสตร์เบ็ดเตล็ด : รวมบทนิพนธ์ “เสาหลักทางวิชาการ”. มติชน.

ประเสริฐ ณ นคร. (2562). บทความวิชาการจาก สารานุกรมไทย ฉบับราชบัณฑิตยสถาน. อนุสรณ์ในการพระราชทานเพลิงศพ ศาสตราจารย์ ดร.ประเสริฐ ณ นคร. สำนักงานราชบัณฑิตยสภา.

ปิติชัย พงษ์วานิชอนันต์. (2543). นครสวรรค์. องค์การค้าของคุรุสภา.

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว. (2510). เสด็จประพาสต้นในรัชกาลที่ 5. โรงพิมพ์กรมสรรพสามิต.

มงเซเญอร์ ปาลเลกัวซ์. (2552). Descripthion de Royaume Thai ou Siam [เรื่องเล่ากรุงสยาม]. ศรีปัญญา.

มานพ สุวรรณศรี. (2553). ภาพถ่ายเหตุการณ์ สถานที่และอื่น ๆ ของตลาดปากน้ำโพในยุค 2490-2520 โดย มานพ สุวรรณศรี. ในอเนก นาวิกมูล และคณะ (บ.ก.), ภาพเก่าเล่าขานตำนานเมืองปากน้ำโพ. (น. 33-144). โรงพิมพ์เดือนตุลา.

นิพันธพงศ์ พุมมา. (2563). เมืองพระบาง ในประวัติศาสตร์นครสวรรค์. ไพศาลการพิมพ์.

รวี สิริอิสสระนันท์. (2553). พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) และพระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหลวงประเสริฐ, คำให้การชาวกรุงเก่า, คำให้การขุนหลวงหาวัด. สำนักพิมพ์ศรีปัญญา.

ราชบัณฑิตยสถาน. (2520). อักขรานุกรมภูมิศาสตร์ไทย ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2520 เล่ม 1, 2, 3. (พิมพ์ครั้งที่ 2). กรมการปกครอง.

วชรพร อังกูรชัชชัย และ ดอกรัก พยัคศรี. (2550, 13 กุมภาพันธ์). จารึกวัดเขากบ. https://www.db.sac.or.th/inscriptions/inscribe/detail/215

สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ. (2555). การเสด็จตรวจราชการหัวเมืองของสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ. สถาบันดำรงราชานุภาพ.

สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ. (2509). พระราชนิพนธ์ เที่ยวตามทางรถไฟ. โรงพิมพ์สุทธิสารการพิมพ์.

สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ. (2515). ประชุมพระราชนิพนธ์บางเรื่อง.

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์. (2552). บันทึกเรื่องความรู้ต่าง ๆ เล่ม 3. มูลนิธิเสฐียรโกเศศ-นาคะประทีป.

สาระพัน. (2564, 18 มิถุนายน). ศึกเลือดวัดสี่เขา นครสวรรค์ [Video]. Youtube. https://www.youtube.com/watch?v=9WcF5sxi-gI

สํานักศิลปะและวัฒนธรรม ราชภัฏนครสวรรค์. (2562). นครสวรรค์ศึกษา. วิสุทธิ์การพิมพ์.

สุจิตต์ วงษ์เทศ. (2559, 5 กุมภาพันธ์). สุจิตต์ วงษ์เทศ : ปากน้ำโพ (นครสวรรค์) ได้ชื่อจากปากน้ำของแม่น้ำโพ (อุตรดิตถ์). https://www.matichon.co.th/entertainment/arts-culture/news_26858

สุจินดา เจียมศรีพงษ์. (2528). ชุมชนจีนและการเติมโตทางการค้าในจังหวัดนครสวรรค์. ใน สุภรณ์ โอเจริญ (บ.ก.), นครสวรรค์ : รัฐกึ่งกลาง, รายงานการสัมมนาประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมท้องถิ่นจังหวัดนครสวรรค์. (น. 213-224). วิทยาลัยครูนครสวรรค์.

สุชาติ แสงทอง, สุภาวรรณ วงค์คำจันทร์, ทัศนีพร วิศาลสุวรรณกร และพงษ์ศักดิ์ ศิริโสม. (2559). 100 ปี วิถีปากน้ำโพ ประเพณีและพิธีกรรมแห่งเจ้าปากน้ำโพ. ซีดี เอ็กซ์เพิร์ท.

สุชาติ แสงทอง. (2560). นครสวรรค์ศึกษา บันทึกเรื่องราวคนจีนปากน้ำโพ. สำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏนครสวรรค์.

สุทธิพันธ์ ขุทรานนท์. (2528). การศึกษาประวัติศาสตร์เมืองนครสวรรค์จากจารึก ตำนาน นิทาน จดหมายเหตุ. ใน สุภรณ์ โอเจริญ (บ.ก.), นครสวรรค์ : รัฐกึ่งกลาง, รายงานการสัมมนาประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมท้องถิ่นจังหวัดนครสวรรค์. (น. 407-426). วิทยาลัยครูนครสวรรค์.

สุเนตร ชุตินธรานนท์. (2528). นครสวรรค์ เมืองประชุมพลในประวัติศาสตร์สงครามไทยรบพม่าสมัยอยุธยา. ใน สุภรณ์ โอเจริญ (บ.ก.), นครสวรรค์ : รัฐกึ่งกลาง, รายงานการสัมมนาประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมท้องถิ่นจังหวัดนครสวรรค์. (น. 196-202). วิทยาลัยครูนครสวรรค์.

เสนีย์ ปราโมช. (2528). บรรยายพิเศษ. ใน สุภรณ์ โอเจริญ (บ.ก.), นครสวรรค์ : รัฐกึ่งกลาง, รายงานการสัมมนาประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมท้องถิ่นจังหวัดนครสวรรค์. (น. 508-521). วิทยาลัยครูนครสวรรค์.

สำนักงานทรัพย์สินพระมหากษัตริย์. (ม.ป.ป.). 19 พฤษภาคม 2459 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม ให้เปลี่ยนคำว่าเมือง เรียกว่า “จังหวัด”. https://www.crownproperty.or.th/19-พฤษภาคม-2459-พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว-ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม

หลวงเทศาจิตรวิจารณ์. (2468). ว่าด้วยแม่น้ำที่มีในประเทศสยาม. โรงพิมพ์โสภณพิพรรฒธนากร.

หอมรดกไทย. (ม.ป.ป.). มรดกทางวัฒนธรรม. http://www.thaiheritage.net/nation/oldcity/nakhonsawan3.htm

อุดม จิตราทร. (2528). นครสวรรค์ในความทรงจำของข้าพเจ้า. นครสวรรค์ เมืองประชุมพลในประวัติศาสตร์สงครามไทยรบพม่าสมัยอยุธยา. ใน สุภรณ์ โอเจริญ (บ.ก.), นครสวรรค์ : รัฐกึ่งกลาง, รายงานการสัมมนาประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมท้องถิ่นจังหวัดนครสวรรค์. (น. 471-490). วิทยาลัยครูนครสวรรค์.

Carter, Cecil. (1904). The Kingdom of Siam - Ministry of Agriculture, Louisiana Purchase Exposition. G.P. Putnam's Sons.

Smyth, Herbert Warington. (1898). Five Years in Siam from 1891 to 1896. Murray.

McCarthy, James. (1900: 128). Surveying and exploring in Siam. Murray.

Campbell, John Gordon Drummond. (1902: 34). Siam in the Twentieth Century. Edward Arnold.

Downloads

เผยแพร่แล้ว

28-08-2023

How to Cite

เหรียญทอง ส. . (2023). เส้นเวลาและการเปลี่ยนผ่านของชุมชนในพื้นที่เมืองปากน้ำโพ ก่อนปี พ.ศ. 2500. DEC Journal : Art and Design, 2(2), 105–144. https://doi.org/10.69598/decorativeartsjournal.2.105 - 144