การพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ตามหลักพุทธปรัชญาเถรวาท

บทคัดย่อ

          ทรัพยากรมนุษย์เป็นทรัพยากรที่มีความสำคัญต่อการสร้างและพัฒนาองค์กรให้มีขีดความสามารถในการแข่งขัน ทั้งองค์การภาครัฐและเอกชน ทรัพยากรมนุษย์จึงเป็นทรัพยากรที่มีคุณค่าสูงสุด อาจเรียกอีกอย่างว่า ทุนมนุษย์ การพัฒนาทุนมนุษย์ควรตั้งอยู่บนพื้นฐานทฤษฎีทั้งสาม ได้แก่ ทฤษฎีเศรษฐศาสตร์ ทฤษฎีระบบ และทฤษฎีจิตวิทยา แม้ว่านักวิชาการฝ่ายตะวันตกได้พยายามคิดค้นกระบวนทัศน์ในการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์เรื่อยมาตามลำดับ แต่ก็ได้ตระหนักร่วมกันว่าที่ผ่านมาเป็นการพัฒนาที่ไม่สมบูรณ์ ทั้งนี้เนื่องจากยิ่งพัฒนาก็ยิ่งมีปัญหามากมายไม่รู้จักจบสิ้น จนอาจนำไปสู่ความเสื่อมถอยอย่างน่าวิตก ส่วนปรัชญาพุทธเถรวาทได้ชี้ชัดว่า มนุษย์มีขีดความสามารถในการพัฒนาตามทิศทางที่ถูกต้องสมบูรณ์ไม่เสื่อมถอยได้ โดยเฉพาะหลักญาณวิทยาฝ่ายพุทธเถรวาทที่อธิบายความจริงตามธรรมชาติ มีแนวทางให้พิสูจน์ความจริงระหว่างวิทยาศาสตร์และพุทธศาสตร์ที่สอดคล้องกันอย่างลงตัว การพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ตามหลักพุทธปรัชญาเถรวาท เป็นกระบวนการพัฒนาที่ช่วยส่งเสริม ให้บุคคลดำรงชีวิตอยู่ในสังคมได้อย่างมีความสุขตามแนวทางวิถีพุทธ การพัฒนาที่มุ่งให้เกิดความสมดุลของสิ่งต่างๆ ที่ต้องเกี่ยวข้องอยู่ คือ (1) ส่งเสริมให้ทรัพยากรมนุษย์สัมพันธ์กับทุกคนอย่างมีความสุข ไม่มีมัจฉริยะ คือ ความตระหนี่ ความหวงแหน มีจิตใจที่เมตตากรุณา (2) ส่งเสริมให้ทรัพยากรมนุษย์สัมพันธ์กับสังคมอย่างมีความสุข ด้วยการปฏิบัติตามหลักพุทธปรัชญาเถรวาท (3) ส่งเสริมให้ทรัพยากรมนุษย์สัมพันธ์กับธรรมที่แท้จริงอย่างรู้เท่าทัน ไม่เชื่ออะไรอย่างงมงายจนกลายเป็นการคลั่งศาสนา ลัทธิ หรืออุดมการณ์ (4) ส่งเสริมให้ทรัพยากรมนุษย์สัมพันธ์กับสิ่งแวดล้อมดำรงอยู่อย่างเอื้อเฟื้อเกื้อกูลกัน มีวิธีคิดแบบคนเป็นส่วนหนึ่งของธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม คำนึงถึงความอยู่รอดของคนรุ่นหลังเป็นสำคัญ และ (5) ส่งเสริมให้ทรัพยากรมนุษย์สัมพันธ์กับวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีอย่างมีสติ ไม่มุ่งใช้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีเพื่อการแสวงหาประโยชน์ตนเพียงอย่างเดียว หากแต่รู้จักใช้เพื่อสร้างสรรค์ประโยชน์แก่ส่วนรวม
          ดังนั้น การพัฒนาทรัพยากรมนุษย์คู่ไปกับการพัฒนาทางด้านร่างกายและสังคม สิ่งสำคัญของการพัฒนา คือ ปัญญา เพราะทำให้รู้จักสิ่งทั้งหลายและรู้ว่าควรจะปฏิบัติต่อสิ่งต่างๆ นั้นอย่างไร การพัฒนาทรัพยากรมนุษย์นี้จะต้องเป็นไปพร้อมๆ กัน ทั้ง 3 ด้าน คือ (1) ด้านกาย หรือพฤติกรรมและวิธีการใช้ชีวิต ตลอดจนการทำมาหาเลี้ยงชีพ (2) ด้านจิตใจ คือ การพัฒนาคุณธรรม สร้างความเข้มแข็งมั่นคงให้เกิดแก่จิตใจและทำให้มีสภาพจิตใจที่ดีงาม รวมทั้งความสุขด้วย และ (3) ด้านปัญญา คือ ความรู้ความเข้าใจต่อสิ่งต่างๆ ที่ควรรู้ รวมทั้งแนวความคิด ทัศนคติและค่านิยม การพัฒนาทั้งสามด้านนี้ต้องอิงอาศัยซึ่งกันและกัน จึงจะทำให้การพัฒนาทรัพยากรมนุษย์เป็นการพัฒนาที่สมบูรณ์และยั่งยืนได้ตามแนวพุทธปรัชญาเถรวาท