กระบวนการเรียนรู้การเพิ่มประสิทธิภาพการผลิตเห็ดด้วยเทคโนโลยีที่เหมาะสมในวิถีเกษตรเชิงพื้นที่: กรณีศึกษาชุมชนนวัตกรรม “ณ-วัด-ตะกำ ฟาร์มมีสุก” ตำบลแม่สุก อำเภอแจ้ห่ม จังหวัดลำปาง

บทคัดย่อ

กระบวนการเรียนรู้การเพิ่มประสิทธิภาพการผลิตเห็ดด้วยเทคโนโลยีที่เหมาะสมในวิถีเกษตรเชิงพื้นที่: กรณีศึกษาชุมชนนวัตกรรม “ณ-วัด-ตะกำ ฟาร์มมีสุก” ตำบลแม่สุก อำเภอแจ้ห่ม จังหวัดลำปาง มีวัตถุประสงค์สร้างผลผลิตเชิงกระบวนการด้านองค์ความรู้/เทคโนโลยีที่เหมาะสม เกิดพื้นที่การเรียนรู้และมีนวัตกรชุมชนที่มีความรู้และความสามารถขยายผลสู่การพัฒนาอาชีพให้ยั่งยืน โดยการพัฒนารูปแบบ/โมเดลการสร้างชุมชนนวัตกรรม (Learning and Innovation Platform: LIP) การมีส่วนร่วมยกระดับเกษตรวิถีชุมชนกลุ่มเพาะเห็ดบ้านแม่สุก กลไกการมีส่วนร่วมยกระดับการพัฒนากลุ่มเพาะเห็ดบ้านแม่สุกที่ใช้ทุนเดิมเป็นฐาน กำหนดขั้นตอนการดำเนินงาน 4 กิจกรรม ดังนี้กิจกรรมที่ 1 พัฒนากระบวนการกลุ่มเรียนรู้แบบมีส่วนร่วม จัดเวทีประชุมชี้แจงสร้างความเข้าใจ การดำเนินการวิจัยและสร้างกระบวนการมีส่วนร่วมของ  “เครือข่ายวิจัย” ร่วมดำเนินงาน Focus group สร้างค่านิยมของกลุ่มเครือข่าย วิเคราะห์และตรวจสอบข้อมูลปัญหาที่สอดคล้องกับความต้องการที่แท้จริงของชุมชน  เสริมทักษะความรู้ กระบวนการวิจัยแบบมีส่วนร่วม กิจกรรมที่ 2 กระบวนการรวบรวมค้นคว้าข้อมูลเชิงพื้นที่และประเด็น โดยมีกลไกการดำเนินงานสำรวจ รวบรวมข้อมูลเชิงพื้นที่ และศึกษากระบวนการผลิตเห็ด วิเคราะห์รายละเอียดฐานการเรียนรู้และพัฒนากระบวนการผลิตโดยใช้แบบสอบถามการผลิต กิจกรรมที่ 3 กลไกการบ่มเพาะนักวิจัยชุมชน/นวัตกรชุมชนด้านระบบการผลิตและการจัดการการผลิตที่มีประสิทธิภาพ ต้นทุนต่ำของชุมชน สร้างกระบวนการเรียนรู้การวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม (PAR) ระหว่างทีมนักวิจัยในโครงการกับทีมนักวิจัยชุมชน อบรมเชิงปฏิบัติการ และบ่มเพาะนักวิจัยชุมชนร่วมกับนักวิชาการ วางแผนการผลิต ร่วมกำหนดและออกแบบแนวทางการเรียนรู้พัฒนานวัตกรรมหรือการใช้เทคโนโลยีที่เหมาะสม เพื่อการทดลองจริงในพื้นที่การผลิต เปรียบเทียบกับรูปแบบการผลิตเดิมของนักวิจัยชุมชน และกิจกรรมที่ 4 การจัดเก็บข้อมูล ทำการวัดผลความรู้ทีมวิจัยชุมชนก่อนและหลังการดำเนินงานวิจัยโดยใช้แบบสอบถาม สัมภาษณ์ ความพึงพอใจต่อการดำเนินงานของกิจกรรมต่างๆ และในภาพรวมของการดำเนินงาน จำแนกวิเคราะห์การเปลี่ยนแปลงฐานทุนเดิมเกิดผลผลิตตามเป้าหมายชุมชนนวัตกรรมใน 4 องค์ประกอบ ได้แก่ 1) พื้นที่การแลกเปลี่ยนเรียนรู้ 1 ต้นแบบการเรียนรู้ “ณ-วัด-ตะกำ ฟาร์มมีสุก” ตำบลแม่สุก อำเภอแจ้ห่ม จังหวัดลำปางที่มีองค์ประกอบของบ้าน วัด โรงเรียน (โมเดลการเรียนรู้พัฒนาอาชีพ) โดยมีวัดเป็นศูนย์กลางการเรียนรู้สามารถเชื่อมโยงสู่แผนพัฒนาพื้นที่เชิงนโยบายของจังหวัดลำปาง 2) กิจกรรมการเรียนรู้ สำหรับสร้างเสริมทักษะการเรียนรู้บนห่วงโซ่คุณค่าการผลิตเห็ด เช่น การฝึกอบรม บ่มเพาะ ศึกษาดูงานแลกเปลี่ยนเรียนรู้ภายในและนอกชุมชน หรือขยายวงกว้างในระบบเครือข่ายออนไลน์ โดยมุ่งการเรียนรู้กลุ่มผู้สูงอายุในชุมชนให้มีการรวมกลุ่มอาชีพและสร้างรายได้ให้กับตนเองและครอบครัว 3) องค์ความรู้หรือนวัตกรรมพร้อมใช้ มีชุดความรู้เทคโนโลยีที่เหมาะสมสามารถขยายผลเชิงการจัดการห่วงโซ่คุณค่า ได้แก่ โรงเรือนเพาะเห็ด ระบบการให้น้ำในโรงเห็ดแบบอัตโนมัติอย่างง่ายสามารถเชื่อมโยงกับการจัดการผลผลิตเห็ดคุณภาพมีมาตรฐานปลอดภัย และการแปรรูปเพิ่มมูลค่าจากเห็ดได้ และ 4) นวัตกรชุมชน เกิดนวัตกรชุมชนในชุมชนบ้านแม่สุก จำนวน 9 คน มีพัฒนาการจากประสบการณ์ที่วัดผลจากความสามารถ ความพยายาม และทัศนคติในการรับ ปรับใช้ และขยายผลถ่ายทอดประสบการณ์ความรู้ตรงให้กับสมาชิกในชุมชนและผู้สนใจทั่วไปได้นำไปปรับใช้ได้จริง