กระบวนการจริยศิลป์ขับเคลื่อนชุมชน : นวัตกรรมสังคมเพื่อยกระดับคุณค่าผู้สูงวัย
บทคัดย่อ
ในบริบทของสังคมไทยที่กำลังก้าวเข้าสู่สังคมผู้สูงวัยอย่างสมบูรณ์ การเชื่อมโยงความรู้และคุณค่าระหว่างคนต่างวัยจึงมีความสำคัญต่อการพัฒนาชุมชนอย่างยั่งยืน งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ 4 ประการ คือ (1) ศึกษาและประเมินผลกระบวนการจริยศิลป์เคลื่อนชุมชนในชุมชนปากน้ำประแส (2) วิเคราะห์การเสริมสร้างบทบาทและคุณค่าของผู้สูงวัย (3) สำรวจผลกระทบต่อการเรียนรู้ข้ามวัยและปัจจัยที่ส่งผลต่อการสืบทอดภูมิปัญญาท้องถิ่น และ (4) เสนอแนวทางขยายผลสู่ชุมชนอื่นที่มีบริบทคล้ายคลึงกัน การวิจัยนี้เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพแบบมีส่วนร่วม มีระยะเวลาดำเนินการ 10 เดือน การเก็บรวบรวมข้อมูลโดยใช้แบบสัมภาษณ์เชิงลึก แบบสนทนากลุ่ม และ แบบประเมินสะท้อนคิด จากกลุ่มตัวอย่างที่คัดเลือกแบบเจาะจง จำนวน 60 คน ได้แก่ ผู้สูงวัย 30 คน เยาวชน 20 คน และผู้มีบทบาทในชุมชน 10 คน เครื่องมือวิจัยในการศึกษาครั้งนี้ผ่านการตรวจสอบคุณภาพของเครื่องมือ โดยผู้ทรงคุณวุฒิ 3 ท่าน และวิเคราะห์ข้อมูลโดยวิธีการวิเคราะห์เนื้อหาเชิงคุณภาพ ผลการวิจัยพบว่า (1) กระบวนการ EAP-CM สามารถดำเนินครบทั้ง 3 ระยะ ได้แก่ การสร้างความไว้วางใจ การเชื่อมโยงความรู้ และการสังเคราะห์บทเรียน โดยผู้เข้าร่วมส่วนใหญ่รายงานว่ากิจกรรมช่วยเปิดใจและเข้าใจระหว่าง (2) ผู้สูงวัยได้รับการยกระดับบทบาทจากผู้รับสู่ “ครูภูมิปัญญา” เกิดความภาคภูมิใจและเห็นคุณค่าตนเอง (3) เยาวชนมีความเข้าใจและเคารพผู้สูงวัยมากขึ้น พร้อมทั้งเรียนรู้ภูมิปัญญาท้องถิ่น เช่น ความรู้เกี่ยวกับป่าชายเลนและการแปรรูปอาหารทะเล และนำมาต่อยอดในรูปแบบสื่อร่วมสมัย ผลลัพธ์สำคัญในเชิงนวัตกรรมสังคมคือการเกิด “ห้องเรียนสี่ช่วงวัย” และเครือข่ายจริยศิลป์ในชุมชนที่เชื่อมโยงโรงเรียน วัด และพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่น (4) แนวทางขยายผลควรรวมถึงการอบรมแกนนำชุมชนและการบูรณาการ EAP-CM ในแผนพัฒนาผู้สูงวัยระดับจังหวัด
Downloads
Article Details
รูปแบบการอ้างอิง
ประเภทบทความ
บทความวิจัย
Copyright & License
ลิขสิทธิ์ (c) 2025 วารสารศิลปะและวัฒนธรรมลุ่มแม่น้ำมูล
อนุญาตภายใต้เงื่อนไข Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
บทความทุกเรื่องที่ตีพิมพ์ในรูปแบบ เปิดให้เข้าถึง (Open Access) ภายใต้สัญญาอนุญาต CC BY-NC-ND 4.0 จะสามารถเข้าถึงได้ฟรีทันทีและอย่างถาวรสำหรับทุกคน โดยผู้อ่านสามารถอ่าน ดาวน์โหลด ทำสำเนา แจกจ่าย พิมพ์ ค้นหา หรือเชื่อมโยงไปยังบทความได้โดยไม่เสียค่าใช้จ่าย การใช้งานอนุญาตเฉพาะเพื่อวัตถุประสงค์ที่ไม่แสวงหากำไร (ไม่อนุญาตการใช้เพื่อการค้า) และต้องไม่ทำการดัดแปลงแก้ไขผลงาน (ไม่อนุญาตการดัดแปลง) การเข้าถึงไม่จำเป็นต้องขออนุญาตล่วงหน้าจากสำนักพิมพ์หรือผู้แต่ง ทั้งนี้ต้องมีการอ้างอิงถึงแหล่งตีพิมพ์ต้นฉบับอย่างถูกต้องและเหมาะสม
เอกสารอ้างอิง
กรมส่งเสริมวัฒนธรรม. (2565). ประเพณีเดือน 12 : ประเพณีทอดผ้าป่ากลางน้ำของชุมชนลุ่มน้ำประแส. https://ich-thailand.org/article/detail/637f1631ceb64ebe6764d56a.
โชคชัย ตักโพธิ์. (2553). ศิลปะภาวนา. ใน ประภาภัทร นิยม (บ.ก.), หลอมรวมการเรียนรู้เพื่อความเป็นไท เล่ม 4 : ศิลปะเพื่อการพัฒนาชีวิต (140 - 157). แปลนพริ้นท์ติ้ง.
เทศบาลตำบลปากน้ำประแส. (2566). ข้อมูลและรายละเอียดชุมชน. เทศบาลตำบลปากน้ำประแส. https://paknumprasae.go.th/public/list/data/index/menu/1168.
ผ่อง เซ่งกิ่ง. (2551). จริยศิลป์ : เมื่อศิลปะกับการภาวนาเป็นเรื่องเดียวกัน. ใน คงกฤช ไตรยวงค (บ.ก.), ชายคาอาศรม (40 - 45). สถาบันอาศรมศิลป์มูลนิธิโรงเรียนรุ่งอรุณ
พระพุฒิพันธุ์ จนฺทวํโส. (2567). นวัตกรรมเพื่อการพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุ. วารสารพุทธนวัตกรรมและการจัดการ, 7(2), 219 - 230.
พิมพ์ประภา อมรกิจภิญโญ, ธัญธรณ์ อมรกิจภิญโญ, นเรศ สถิตยพงศ์, สมสมร วงศ์รจิต, และ ชวกิจ ทองนุ้ยพราหมณ์. (2565). นวัตกรรมทางสังคมเพื่อคุณภาพชีวิต. วารสารนวัตกรรมการจัดการศึกษาและการวิจัย, 4(2), 279 - 286.
วีระพงศ์ เกียรติไพรยศ, เกียรติศักดิ์ สุขเหลือง, และ สุรพล สุยะพรหม. (2567). ประสิทธิภาพการบริหารจัดการโรงเรียนผู้สูงอายุขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นในจังหวัดเชียงราย. วารสารสหวิทยาการนวัตกรรมปริทรรศน์, 7(5), 359 - 368.
สำนักงานสถิติแห่งชาติ. (2565). รายงานสถิติประชากรแห่งชาติ. สำนักงานสถิติแห่งชาติ.
สุปราณี หมื่นยา, ไพทูรย์ มาผิว, วาสนา ครุฑเมือง และ เสาวลักษณ์ เนตรชัง. (2567). ผลของกิจกรรมส่งเสริมสุขภาพผู้สูงอายุด้วยสุข 5 มิติ ต่อคุณภาพชีวิตและสภาพความสุขของผู้สูงอายุชุมชนไผ่ล้อม อำเภอลับแล จังหวัดอุตรดิตถ์. วารสารวิจัยการพยาบาลและวิทยาศาสตร์สุขภาพ, 16(2), e272665.
อาบอำไพ รัตนภาณุ, เอื้อมพร ลอยประดิษฐ์, เข็มเพชร ระหว่างงาน, ณัฐพงษ์ มณีกร, และ สลิลพัชร โรจนาภินันทน์. (2568). การเชื่อมโยงแนวคิดสังคมสูงวัย ศิลปะภาวนา และนวัตกรรมสังคม [ไดอะแกรม]. การจัดเก็บส่วนบุคคล.
Aristotle. (2009). The Nicomachean Ethics. (Trans., Ross, D. Ἠθικὰ Νικομάχεια [Ethika Nikomacheia]). Oxford University Press.
Arsom Silp Institute of the Arts. (2024). The Ethical-Artistic Process Manual : Creating Intergenerational Learning through Contemplative Arts. Arsom Silp Institute of the Arts.
Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using Thematic Analysis in Psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77 - 101. https://doi.org/10.1191/1478088706qp063oa.
Cheng, H. (2024). Taking Grandparents to School : How School-Community-Family Collaboration Empowers Intergenerational Learning in China. Humanities and Social Sciences Communications, 11. https://doi.org/10.1057/s41599-024-03750-7.
Chies, M., Penazzi, G., Pavesi, M. C., Gadotti, E., & Pisapia, N. De. (2025). Contemplative Practices in a Teamwork Setting : A Preliminary Study on Mindfulness Meditations and Interpersonal Skills. Mindfulness, 16, 944 - 965. https://doi.org/10.1007/s12671-025-02535-6.
Jarrott, S. E. (2019). Intergenerational Evaluation Toolkit. Generations United. https://www.gu.org /resources/intergenerational-evaluation-toolkit/
Kagaba, A. G. (2024). Encouraging Intergenerational Learning through Arts Initiatives. Eurasian Experiment Journal of Arts and Management, 6(3), 30 - 33.
Kant, I. (1998). Groundwork of the Metaphysics of Morals. (Trans., Wood, A. W. Grundlegung zur Metaphysik der Sitten). Yale University Press.
Kidder, R. M. (2005). Moral Courage, Digital Distrust : Ethics in a Troubled World. Business and Society Review, 110(4), 485 - 505. https://doi.org/10.1111/j.0045-3609.2005.00026.x.
Lee, L. Z. Y., Dulk, T. D., Silver, M., & Bhar, S. (2025). Feasibility, Acceptability and Preliminary Effectiveness of an Intergenerational Digital Storytelling Program for Improving Identity Validation and Generativity in Older Adults. Australasian Journal on Ageing, 44(2), e70021. https://doi.org/10.1111/ajag.70021.
Liu, H., Topping, A., & Guo, P. (2024). Intergenerational Engagement with Asian Residents in Long-Term Care Facilities : A Mixed-Methods Systematic Review. Frontiers in Public Health, 12, 1422134. https://doi.org/10.3389/fpubh.2024.1422134.
Martinez, S. T., Smyth, A., & Carrick, A. C. (2024). Building Neuro-Inclusive Community, Strengthening Mental Health : The Autism After 21 Utah Project. Developmental Disabilities Network Journal, 4(1), 33 - 56. https://doi.org/10.59620/2694-1104.1098.
Martins, T., Midão, L., Martínez Veiga, S., Dequech, L., Busse, G., Bertram, M., McDonald, A., Gilliland, G., Orte, C., Vives, M., & Costa, E. (2019). Intergenerational Programs Review : Study Design and Characteristics of Intervention, Outcomes, and Effectiveness. Journal of Intergenerational Relationships, 17(1), 93 - 109. https://doi.org/10.1080/15350770.2018.1500333.
Mill, J. S. (1998). Utilitarianism. Oxford University Press.
Morrow-Howell, N., Backes, K., O’Neill, G., & Greenfield, J. C. (2018). Volunteering in Later Life : Policies and Programs to Support a Resilient Aging Society. In Resnick, B., Gwyther, L. P., & Roberto, K. A. (Eds.), Resilience in Aging : Concepts, Research, and Outcomes (171 - 189). Springer International Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-030-04555-5_9.
Newland, P., & Bettencourt, B. A. (2020). Effectiveness of Mindfulness-Based Art Therapy for Symptoms of Anxiety, Depression, and Fatigue : A Systematic Review and Meta-Analysis. Complementary Therapies in Clinical Practice, 41, 101246. https://doi.org/10.1016/j.ctcp.2020.101246.
Phills Jr., J. A., Deiglmeier, K., & Miller, D. T. (2008). Rediscovering Social Innovation. Stanford Social Innovation Review, 6(4), 34 - 43. https://doi.org/10.48558/GBJY-GJ47.
Reddy, P. B., Reddy, R. P., & Reddy, K. (2023). Social Innovation (SI) - Objectives, Challenges - Problems and Benefits, Methodology, Key Dimensions and Mechanism for Social Change in India. International Journal For Multidisciplinary Research, 5(6), 8519. https://doi.org/10.36948/ijfmr.2023.v05i06.8519.
Rest, J. R. (1986). Moral Development : Advances in Research and Theory. Praeger
Sánchez-Cazalla, V., & Gutiérrez-Domingo, T. (2025). Impact of Intergenerational Programmes on Older Adults for Active Ageing. A Aystematic Review. Archives of Gerontology and Geriatrics Plus, 2(3), 100176. https://doi.org/10.1016/j.aggp.2025.100176.
Steward, A., Hasche, L., Greenfield, J. C., Ingle, M. P., De Fries, C., Fix, R., King McLaughlin, J., Schilz, M., Hennig, M., & Bonatus, D. (2021). A Review of Participant, Agency, and Community Outcomes of Non-Familial Intergenerational Programs. Journal of Social Work, 23(1), 122 - 142. https://doi.org/10.1177/14680173211057436.
Trevino, L. K., & Nelson, K. A. (2017). Managing Business Ethics : Straight Talk About How To Do It Right (7th ed.). Wiley.
United Nations Economic Commission for Europe. (2021). Guidelines for Mainstreaming Ageing. United Nations. https://unece.org/population/ageing/mainstreaming-ageing
United Nations Economic Commission for Europe. (2023). Ageing Policies Database. https://ageing-policies.unece.org/
Webster, M., Norwood, K., Waterworth, J., & Leavey, G. (2023). Effectiveness of Intergenerational Exchange Programs Between Adolescents and Older Adults : A Systematic Review. Journal of Intergenerational Relationships, 22(4), 603 - 644. https://doi.org/10.1080/15350 770.2023.2267532.
Weststrate, N. M., McLean, K. C., & Fivush, R. (2024). Intergenerational Storytelling and Positive Psychosocial Development : Stories as Developmental Resources for Marginalized Groups. Personality and social psychology review : an official journal of the Society for Personality and Social Psychology, Inc, 28(4), 351 - 371. https://doi.org/10.1177/10888683241259902.
Whear, R., Campbell, F., Rogers, M., Sutton, A., Robinson-Carter, E., Sharpe, R., Cohen, S., Fergy, R., Garside, R., Kneale, D., Melendez-Torres, G. J., & Thompson-Coon, J. (2023). What is the Effect of Intergenerational Activities on the Wellbeing and Mental Health of Older People? : A Systematic Review. Campbell Systematic Reviews, 19(4), e1355. https://doi.org/10.1002/cl2.1355.
Wongkongdech, R., Puangpronpitag, D., Srisaknok, T., Tudpor, K., Turnbull, N., Chanthamath, S., & Wongkongdech, A. (2025). “Young Care” : A Community-Based Intervention to Transform Youth Mindsets on Elder Care in Thailand-Program Development and Outcome Evaluation. International Journal of Environmental Research and Public Health, 22(8), 1206. https://doi.org/10.3390/ijerph22081206.
World Health Organization. (2023). World Report on Ageing and Health. WHO Press. https://iris.who.int/handle/10665/186463.
