ภาพตัวแทนตัวร้ายมุสลิมในภาพยนตร์ไทย THE REPRESENTATION OF MUSLIM VILLAINS IN THAI CINEMA

บทคัดย่อ

การวิจัยเรื่อง “ภาพตัวแทนตัวร้ายมุสลิมในภาพยนตร์ไทย” เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ โดยมุ่งศึกษากลวิธีการเล่าเรื่องในภาพยนตร์ไทย (Narrative) ว่ามีกลวิธีการนำเสนอให้มุสลิมรับบทบาทเป็นตัวร้ายอย่างไร และมุ่งศึกษาแนวคิดบูรพาคดีศึกษา (Orientalism) ซึ่งเป็นแนวคิดของชาวตะวันตกที่มีมุมมองด้อยค่าต่อชาวตะวันออก ผู้วิจัยจึงสนใจนำแนวคิดนี้มาวิเคราะห์ต่อว่าแนวคิดบูรพาคดีศึกษาจะทำช่วยติดตั้งชุดความคิดให้กับผู้ผลิตภาพยนตร์มีมุมมองชาวมุสลิมที่เป็นคนไทยด้วยกันเอง เหมือนกับที่ผู้ผลิตภาพยนตร์ตะวนตกมีต่อตะวันออกหรือไม่ โดยใช้วิธีการศึกษาด้วยการวิเคราะห์เนื้อหา เลือกลุ่มตัวอย่างภาพยนตร์ไทยที่มีการนำเสนอเนื้อหาเกี่ยวกับความเป็นมุสลิมจำนวน 3 เรื่อง ในช่วงปี 2558 – 2567 ได้แก่ ภาพยนตร์เรื่องขุนพันธ์ 1 (2559) ภาพยนตร์เรื่องของแขก (2566) และภาพยนตร์เรื่องแดนสาป (2567) ผลการวิจัยสรุปได้ดังนี้

 กลวิธีการเล่าเรื่องของภาพยนตร์ทั้ง 3 เรื่อง พบว่ามีกลวิธีในการเล่าเรื่องให้ตัวละครมุสลิมได้รับบทเป็นตัวร้าย ด้วยการทำให้พวกเขามีความแตกต่างจากตัวละครหลักด้วยการแต่งกาย การใช้ชื่อ และทำให้ชาวมุสลิมได้รับบทเป็นตัวร้ายมากขึ้นด้วยการเชื่อมโยงกับเรื่องไสยศาสตร์ นอกจากนั้นสิ่งสำคัญที่ทำให้ตัวละครมุสลิมได้รับบทเป็นตัวร้ายคือการทำให้ตัวละครเหล่านั้นมีปมในอดีตที่แสนเจ็บปวดจนเกิดเป็นความโกรธแค้น และฝังใจทำให้พวกเขากลายเป็นคนไม่ดีในภาพยนตร์ สำหรับแนวคิดบูรพาคดีศึกษา ซึ่งเป็นแนวคิดที่กล่าวถึงเรื่องความเป็นอื่นด้วย พบว่า แนวคิดบูรพาคดีศึกษาไม่ได้มีอิทธิพลต่อการสร้างภาพตัวแทนตัวร้ายมุสลิมในภาพยนตร์ไทยอย่างตรงไปตรงมา และไม่ได้มีบทบาทในการติดตั้งชุดความคิดให้ผู้ผลิตภาพยนตร์ไทยแบบตะวันตกที่มองโลกตะวันออกในเชิงลบ ทั้งนี้เพราะในภาพยนตร์บางเรื่อง มีการนำเสนอให้ชาวมุสลิมที่ถูกทำให้กลายเป็นความเป็นอื่น ได้รับบทบาทในฐานะผู้ช่วยเหลือ และไม่ได้ถูกจำกัดให้เป็นเพียงตัวร้ายหรือเป็นผู้ที่ถูกด้อยค่าเสมอไป จึงนำไปสู่ข้อถกเถียงที่ว่าภาพยนตร์ไทยอาจใช้มุมมองที่ยืดหยุ่นมากกว่าที่ปรากฏในภาพยนตร์ตะวันตกที่มีการผลิตซ้ำภาพเหมารวมต่อชาวมุสลิม