ศาสตร์ศิลป์สีเพื่อการออกแบบลวดลายสีสันผ้าไหมมัดหมี่ปูมโบราณและปิดานผสานการย้อมโอนสีหกสีตามธรรมเนียมปฏิบัติภูมิปัญญาชนชาวเขมรโบราณ

บทคัดย่อ

บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาการทำผ้าไหมมัดหมี่ปูมโบราณและผ้าไหมมัดหมี่ปิดาน ซึ่งรูปแบบการทำผ้าอาจไม่แตกต่างกันมากนัก หากแต่มีโครงสร้างการวางลายของผ้าที่สมบูรณ์และอาจมีจำนวนลำที่มากกว่าผ้าไหมมัดหมี่ที่ใช้นุ่งปกติทั่วไป อย่างไรก็ตามความโดดเด่นของงานผ้าไหมมัดหมี่ที่ปรากฏออกมา สื่อสัมผัสถึงฝีมือ ความสวยงาม หรือเรื่องราวที่ผู้สร้างสรรค์ต้องการสื่อสารผ่านงานผ้าทออันเป็นผืนผ้า สีสัน ลวดลายที่เกิดขึ้นหลังการทอเสร็จสิ้นนั้น เกิดจากกระบวนการวางแผนการออกแบบ การมัดหมี่ด้ายไหม การย้อมหมี่ไหมให้ได้สีสัน ลวดลายในเส้นพุ่ง เพื่อนำไปทอขัดกันกับเส้นยืนจนสำเร็จเป็นผืนผ้าที่สมบูรณ์ตามวัตถุประสงค์ของการสร้างงาน ดังนั้นนักออกแบบลวดลายผ้าทอ ศิลปินช่างทอ ต้องเข้าใจสิ่งสำคัญที่สุดในเรื่อง “สี” ตลอดจนกระบวนการทำให้เกิดสีตามต้องการ นักออกแบบลวดลายจะรู้เพียงหลักการหรือทฤษฎีสีเคมีหรือสีของช่างศิลป์ โดยไม่เข้าใจกระบวนการมัดย้อมหมี่ ก็ไม่สามารถถ่ายทอดหรือสื่อสารให้ศิลปินช่างทอเข้าใจได้ หรือ ศิลปินช่างทอจะมัดย้อมโดยการลงสีด้วยเทคนิคการย้อมเย็นหรือย้อมร้อน โดยขาดความรู้ความเข้าใจหลักการหรือแนวปฏิบัติที่ดีและถูกต้อง ย่อมทำให้เกิดความสูญเสียหรือได้สีที่คลาดเคลื่อนจากความตั้งใจและอาจด้อยคุณค่าเมื่อเสร็จสิ้นกระบวนการทอ จากประสบการณ์การทำงานสร้างสรรค์ผ้าไหมทอมือของผู้เขียนบทความ รวมทั้งการได้ถอดองค์ความรู้ในงานผ้าไหมมัดหมี่จากภูมิปัญญาศิลปินช่างทอเด่น ๆ หลายท่าน และการสอนงานศิลปะและการออกแบบโดยเฉพาะเรื่อง “สี” ได้เห็นปัญหาหรือการมองข้ามในขั้นตอนสำคัญการมัดหมี่ การย้อมหมี่นี้ จึงมุ่งเน้นนำเสนอบทความเพื่อเชื่อมโยงบูรณาการหลักการทางด้านสีของช่างศิลป์ผนวกเข้ากับภูมิปัญญาการย้อมแม่สี 3 สี วางแผนการย้อมตามรูปแบบธรรมเนียมปฏิบัติภูมิปัญญาเขมรโบราณ ให้เกิดสี 6 สี เพื่อประโยชน์ต่อการทำผ้าไหมมัดหมี่ปูมโบราณและผ้าไหมมัดหมี่ปิดาน หรือผ้าไหมมัดหมี่ทั่วไป ให้เกิดการพัฒนาผืนผ้าทอที่มีคุณภาพมาตรฐานโดยไม่ทิ้งรากเหง้าภูมิปัญญาที่ทรงค่านี้