ฤาษีอีสาน : ปรากฏการณ์ใหม่บทบาทที่มีต่อสังคมวัฒนธรรมอีสาน

พระครูสังฆรักษ์พชร ซ้ายยศ
Thailand
อภิญวัฒน์ โพธิ์สาน
Thailand
ธีระพงษ์ มีไธสง
Thailand
คำสำคัญ: ฤาษีอีสาน, บทบาทฤาษี, การปรับตัว, สังคมอีสานสมัยใหม่
เผยแพร่แล้ว: ธ.ค. 9, 2025

บทคัดย่อ

งานวิจัยนี้กำหนดวัตถุประสงค์ไว้เพื่อศึกษา 1. ศึกษาประวัติและพัฒนาการฤาษีอีสาน และ 2. วิเคราะห์บทบาทฤาษีที่มีต่อสังคมวัฒนธรรมอีสาน พื้นที่ศึกษาจังหวัดมหาสารคาม การเก็บรวบรวมจากเอกสารและในพื้นที่วิจัยนำข้อมูลสังเคราะห์ตามวัตถุประสงค์นำเสนอผลการวิจัยแบบพรรณนาวิเคราะห์ผลการศึกษาปรากฏดังนี้ 1. ฤาษีมีมาในศาสนาพราหมณ์ - ฮินดูเป็นนักบวชที่มีควบคู่กับศาสนาเมื่อพุทธศาสนาเกิดขึ้นและได้เผยแพร่เข้ามาพร้อมกันมีความผสมผสานกับความเชื่อท้องถิ่นโดยฤาษีอยู่ในฐานะผู้วิเศษผ่านการรับรู้ผ่านการสื่อสารหลายมิติจึงมีการรับรู้ของผู้คนมาจนถึงปัจจุบัน 2. ฤาษีเป็นนักบวชที่ถือศีลมีข้อวัตรปฏิบัติข้อห้ามตามวิชาอาคมที่เรียนมาส่วนหนึ่งพระภิกษุบวชฤาษีควบคู่กันบทบาทในสังคม 1. เป็นผู้รักษาอาการป่วยทั้งทางกายและจิต 2. เป็นที่พึ่งทางใจของผู้คนด้วยเวทมนต์ และ 3. เป็นนักพัฒนาสังคมโดยเสียสละทุนเพื่อสาธารณะประโยชน์ โดยสรุปฤาษีมีบทบาทที่คุณค่าต่อประชาชนงานวิจัยมีข้อที่จะไปพิจารณาความถูกต้องตามหลักพุทธศาสนา

Downloads

Download data is not yet available.

Article Details

รูปแบบการอ้างอิง

ซ้ายยศ พ., โพธิ์สาน อ., & มีไธสง ธ. (2025). ฤาษีอีสาน : ปรากฏการณ์ใหม่บทบาทที่มีต่อสังคมวัฒนธรรมอีสาน. วารสารศิลปะและวัฒนธรรมลุ่มแม่น้ำมูล, 14(3), 683–694. https://doi.org/10.65205/acj.2025.8643

ประเภทบทความ

บทความวิจัย

หมวดหมู่

เอกสารอ้างอิง

กาญจนา แก้วเทพ และ สมสุข หินวิมาน. (2551). ปรากฏการณ์ฤาษี. ภาพพิมพ์.

จารุวรรณ ธรรมวัตร. (2528). คติชาวบ้าน (พิมพ์ครั้งที่ 2). อักษรวัฒนา.

จิรชาติ สันต๊ะยศ. (2552). ครูบาศรีวิชัย กับคตินิยมแบบ “ครูบา” (ใหม่) ช่วงทศวรรษ 2530 - 2550. นิตยสารศิลปวัฒนธรรม, 31(4), 80 - 95.

ชินวร ฟ้าดิษฐี. (2561). ความเชื่อปู่ฤาษีบรมครู : กรณีศึกษา ตำหนักปู่ฤาษีบรมครู ตำบลคูคต อำเภอลำลูกกา จังหวัดปทุมธานี. มหาวิทยาลัยศิลปากร.

ธนพฤกษ์ ชามะรัตน์, ดุษฎี อายุวัฒน์, และ อรนัดดา ชิณศรี. (2554). หมุดยึดคนกระจาย : เครือข่ายทางสังคมของนายหน้าแรงงานอีสาน. วารสารสังคมลุ่มน้ำโขง, 7(3), 27 - 51.

ปฐม หงษ์สุวรรณ. (2548). ตำนานพระธาตุของชนชาติไท: ความสำคัญและปฏิสัมพันธ์ระหว่างพุทธศาสนากับความเชื่อดั้งเดิม [วิทยานิพนธ์ปริญญาดุษฎีบัณฑิต, จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย]. Chulalongkorn University Intellectual Repository. https://digiverse.chula.ac.th/Info/item/dc:55693.

ปรมินท์ จารุวร. (2548). ตำนานในเชิงโครงสร้างระบบความเชื่อและพิธีกรรมทางศาสนา. จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.

พระธรรมกิตติวงศ์. (2550). ศัพท์วิเคราะห์. โรงพิมพ์เลี่ยงเชียง.

พัฒนา กิติอาษา. (2557). สู่วิถีอีสานใหม่. สำนักพิมพ์ภาษา.

เพ็ญนภา ทรัพย์เจริญ และ ภัทราพร ตั้งสุขฤทัย. (2543) การแพทย์แผนไทยกับการส่งเสริมสุขภาพ. หมออนามัย, 9(5), 52 - 56.

มนัส โอภากุล. (2533). ฤาษี “บรมครูแห่งสรรพวิชา”. News.

ราชบัณฑิตยสถาน. (2546). พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2542. นานมีบุ๊คส์พับลิเคชั่นส์.

วิมลศิริ ร่วมสุข. (2522). ประวัติวรรณคดีสันสกฤต ยุค พระเวท. สหสยามพัฒนา.

ศักดิ์ศรี แย้มนัดดา. (2522). “ฤษี” ในเมืองโบราณ. อมรินทร์.

ศิราพร ณ ถลาง. (2545). พระพุทธศาสนาแบบชาวบ้านที่มีการผสมผสานกันระหว่างความเชื่อดั้งเดิมกับสิ่งที่เหนือธรรมชาติ. สำนักพิมพ์จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.

ส. สุทธิพันธ์. (2554). ครูบาอริยชาติ อริยจิตฺโต ทิพย์ในธรรม. สถาพรบุ๊คส์.

ส. สุทธิพันธ์. (2556). ท่องแดนพุทธธรรมกับครูบาอริยชาติ อริยจิตฺโต (พิมพ์ครั้งที่ 2). สถาพรบุ๊ค.

สมเกียรติ โล่ห์เพชรัตน์. (2558). กำเนิดพระฤาษี : ตำนานและอภินิหาร. มูลนิธิส่งเสริมและอนุรักษ์ศิลปะไทย.

สุมาลี มหณรงค์ชัย. (2562). ฤๅษีในอินเดียโบราณ: ศึกษา “ความเป็นนักบวช” ของฤๅษี. วารสารมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยนเรศวร, 16(3), 31 - 48.

อภิญวัฒน์ โพธิ์สาน. (2560). แนวคิดอิสตรีฮินดู. อภิชาติการพิมพ์.

อมรรัตน์ อภินันท์มหกุล. (2555). สังคมไทยกับการบริจาคและการประกอบกิจกรรมทางศาสนา. สถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร์.

อัมพร จิรัฐติกร. (2559). ครูบาบุญชุ่มกับการขยายตัวของเทคโนโลยีสื่อโทรศัพท์เคลื่อนที่และสื่อโซเชียลมีเดียที่มีอิทธิพลต่อการขยายตัวของชื่อเสียงของตนบุญครูบาบุญชุ่ม. รายงานการวิจัย. มหาวิทยาลัยเชียงใหม่.