วิเคราะห์สัญลักษณ์ทางพระพุทธศาสนาในกลุ่มปราสาทขอมอีสานใต้
บทคัดย่อ
การศึกษา เรื่อง “วิเคราะห์สัญลักษณ์ทางพระพุทธศาสนาในกลุ่มปราสาทขอมอีสานใต้” มี 3 วัตถุประสงค์ คือ 1. เพื่อศึกษาความหมาย รูปแบบ พัฒนาการ และคติการสร้างกลุ่มปราสาทขอมอีสานใต้ 2. เพื่อศึกษาสัญลักษณ์ทางพระพุทธศาสนาในกลุ่มปราสาทขอมอีสานใต้ และ 3. เพื่อวิเคราะห์สัญลักษณ์ทางพระพุทธศาสนาในกลุ่มปราสาทขอมอีสานใต้ เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ ภาคสนาม โดยการลงพื้นที่เก็บข้อมูลจากแบบบันทึกเอกสาร แบบสังเกต และแบบสัมภาษณ์เชิงลึก กับผู้ให้ข้อมูลหลัก จำนวน 50 รูป/คน วิเคราะห์ข้อมูลด้วยวิธีการพรรณนา ผลการศึกษา พบว่า 1. ปราสาทสระกำแพงใหญ่ จังหวัดศรีสะเกษ ศิลปะเขมรแบบคลังต่อบาปวน สร้างในคติศาสนาพราหมณ์ ปราสาทหินพิมาย จังหวัดนครราชสีมา ศิลปะบาปวนผสมศิลปะนครวัด สร้างในคติพระพุทธศาสนา ปราสาทหินพนมรุ้ง จังหวัดบุรีรัมย์ ก่อด้วยหินทรายสีชมพู สร้างในคติศาสนาพราหมณ์ และกลุ่มปราสาทตาเมือน จังหวัดสุรินทร์ สร้างในคติศาสนาพราหมณ์และพระพุทธศาสนา 2. สัญลักษณ์ทางพระพุทธศาสนาในกลุ่มปราสาทขอมอีสานใต้ ได้แก่ พระพุทธรูปนาคปรกปางสมาธิ รูปเหมือนพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 พระนางศรีชัยราชเทวี ทับหลังพระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวรเปล่งรัศมี และพระองค์ผู้มีบาทเหมือนดอกบัว เป็นต้น 3. วิเคราะห์สัญลักษณ์ทางพระพุทธศาสนา ได้แก่ 1) พระพุทธรูปนาคปรกปางสมาธิ เป็นสัญลักษณ์ของความสงบ ความร่มเย็น การปกป้องคุ้มครอง และความมั่นคงในการปฏิบัติธรรม 2) รูปเหมือนพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 เป็นความเชื่อเกี่ยวกับพระอวโลกิเตศวร เปรียบพระองค์เป็นพระโพธิสัตว์ที่เกิดมาเพื่อปัดเป่าทุกข์ภัยให้แก่ราษฎร 3) พระนางศรีชัยราชเทวี พบในปราสาทพิมาย พระชายาของพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 เปรียบได้กับนางปรัชญาปารมิตา องค์แห่งความรู้และปัญญา ที่อยู่คู่กับพระอวโลกิเตศวร และ 4) พระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวร ถือว่าเป็นผู้มีเมตตากรุณาอันยิ่งใหญ่
Downloads
Article Details
รูปแบบการอ้างอิง
ประเภทบทความ
บทความวิจัย
Copyright & License
ลิขสิทธิ์ (c) 2025 วารสารศิลปะและวัฒนธรรมลุ่มแม่น้ำมูล
อนุญาตภายใต้เงื่อนไข Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
บทความทุกเรื่องที่ตีพิมพ์ในรูปแบบ เปิดให้เข้าถึง (Open Access) ภายใต้สัญญาอนุญาต CC BY-NC-ND 4.0 จะสามารถเข้าถึงได้ฟรีทันทีและอย่างถาวรสำหรับทุกคน โดยผู้อ่านสามารถอ่าน ดาวน์โหลด ทำสำเนา แจกจ่าย พิมพ์ ค้นหา หรือเชื่อมโยงไปยังบทความได้โดยไม่เสียค่าใช้จ่าย การใช้งานอนุญาตเฉพาะเพื่อวัตถุประสงค์ที่ไม่แสวงหากำไร (ไม่อนุญาตการใช้เพื่อการค้า) และต้องไม่ทำการดัดแปลงแก้ไขผลงาน (ไม่อนุญาตการดัดแปลง) การเข้าถึงไม่จำเป็นต้องขออนุญาตล่วงหน้าจากสำนักพิมพ์หรือผู้แต่ง ทั้งนี้ต้องมีการอ้างอิงถึงแหล่งตีพิมพ์ต้นฉบับอย่างถูกต้องและเหมาะสม
เอกสารอ้างอิง
กรมศิลปากร. (2510). รายงานการสำรวจและขุดแต่งโบราณวัตถุสถานในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ภาค 2 พ.ศ. 2503 - 2504. ศิวพร.
กรมศิลปากร. (2550). ประวัติศาสตร์เมืองสุรินทร์. อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง.
การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย. (ม.ป.ป.). โบราณสถานกลุ่มปราสาทตาเมือน. https://thai.tourismthailand.org/Attraction/โบราณสถานกลุ่มปราสาทตาเมือน.
คมลักษณ์ ไชยยะ. (2562). พื้นฐานแนวคิดสัญวิทยาของโรล็องด์ บาร์ตส์. วารสารวิชาการมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏพระนครศรีอยุธยา, 7(2), 27–62.
จิรารัตน์ จารุวัฒนาศิริ. (2564). อิทธิพลแห่งคำสอนพระพุทธศาสนามหายานที่มีต่อการสถาปนาเส้นทางราชมรรคาของพระเจ้าชัยวรมันที่ 7. วารสารบัณฑิตศึกษาปริทรรศน์, 17(2), 101 - 110.
เชษฐ์ ติงสัญชลี. (2565). มุทรา ท่าทาง เครื่องทรง สิ่งของ รูปเคารพในศาสนาพุทธ เชน ฮินดู. มิวเซียมเพรส.
ธัญญกนก สุจริตรัฐ. (2557). พฤติกรรมการสื่อสารของคนไทยที่ไม่เหมาะสมในสังคมออนไลน์ (กรณีศึกษา YOUTUBE.COM) : กราฟิกเคลื่อนไหวที่ใช้ในการสื่อสารเชิงสัญวิทยา [วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต, มหาวิทยาลัยรังสิต]. RSUIR Rangsit University Intellectual Repository. https://rsuir-library.rsu.ac.th/handle/123456789/1186.
นันทนา ชุติวงศ์. (2533). รอยพระพุทธบาทในศิลปะเอเชียใต้และเอเชียอาคเนย์. เมืองโบราณ.
พระครูศรีปัญญาวิกรม เจนทร, ชยาภรณ์ สุขประเสริฐ, และ วิเชียร ชาบุตรบุณฑริก. (2563). สัญลักษณ์และพิธีกรรมทางพระพุทธศาสนาของชุมชนอีสานใต้ : รูปแบบ พัฒนาการ และคุณค่าเชิงจริยธรรม. วารสารวิชาการ มจร บุรีรัมย์, 5(2), 134 - 146.
พระยุทธนา อธิจิตฺโต และ ฆริศา ไซอ่ำเอี่ยม. (2563). การศึกษาแนวคิดทางอภิปรัชญาของปราสาทขอมในจังหวัดนครราชสีมา. วารสารวิชาการธรรมทรรศน์, 20(4), 71 - 84.
มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. (2539). พระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. โรงพิมพ์มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย.
ราชบัณฑิตยสถาน. (2542). พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2542. อักษรเจริญทัศน์.
ราชบัณฑิตยสถาน. (2554). พจนานุกรมศัพท์สถาปัตยกรรมศาสตร์ ฉบับราชบัณฑิตยสถาน. สำนักงานราชบัณฑิตยสถาน.
รุ่งนภา จะนันท์. (2553). การพัฒนาหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ เรื่อง ปราสาทพนมรุ้ง [สารนิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิตไม่ได้ตีพิมพ์]. มหาวิทยาลัยมหาสารคาม.
ศศิธร จันทร์ใบ. (2545). การศึกษาคติการออกแบบปราสาทหินพิมาย อำเภอพิมาย จังหวัดนครราชสีมา [วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต, มหาวิทยาลัยศิลปากร]. Silpakorn University Central Library. https://sure.su.ac.th/xmlui/handle/123456789/2752.
ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร. (2550). จารึกวัดสระกำแพงใหญ่. https://db.sac.or.th/inscriptions/inscribe/detail/511.
สมัย สุทธิธรรม. (2546). หนังสือสารคดี ชุด เส้นทางปราสาท ปราสาทหินพนมรุ้ง. โอเดียนสโตร์.
สาธนีย์ เหลืองพิทักษ์. (2560). การศึกษาวิเคราะห์มหาปุริสลักษณะที่ปรากฏในพระพุทธรูปสำคัญในล้านนา [วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต, มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย]. e-Thesis Central Library Mahachulalongkornrajavidyalaya University. https://e-thesis.mcu.ac.th/thesis/222.
สำนักงานจังหวัดบุรีรัมย์. (ม.ป.ป.). ปราสาทพนมรุ้ง. https://www.buriram.go.th/general/tr_phanomrung/Phanomrong.htm.
สำนักพิมพ์พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ. (2550). ประวัติศาสตร์เมืองสุรินทร์. อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง.
สำนักศิลปากรที่ 10 นครราชสีมา. (ม.ป.ป.). โบราณสถานกลุ่มปราสาทตาเมือน. กรมศิลปากร. http://www.virtualmuseum.finearts.go.th/surin/images/ebook/icon_brochure.pdf.
สิรภพ สวนดง. (2557). การศึกษาวิเคราะห์ความเชื่อทางพระพุทธศาสนาที่ปรากฏในปราสาทหินพิมาย [สารนิพนธ์ปริญญาดุษฎีบัณฑิตไม่ได้ตีพิมพ์]. มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย.
อมรา พงศาพิชญ์. (2530). วัฒนธรรม ศาสนา และชาติพันธุ์: วิเคราะห์สังคมไทยแนวมานุษยวิทยา. สำนักพิมพ์จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
อรรถพล รังสีวงศ์. (2560). ธรรมจักร: สัญลักษณ์แห่งธรรมในพระพุทธศาสนา. วารสารสันติศึกษาปริทรรศน์ มจร, 5(3), 184 - 194.
อุทยานประวัติศาสตร์ พิมาย นครราชสีมา. (ม.ป.ป.). ประวัติความเป็นมา. https://www.finearts.go.th/phimaihistoricalpark/categorie/about.
Garebian, K. (2022). Mythologies by Roland Barthes. EBSCOhost. https://www.ebsco.com/research-starters/literature-and-writing/mythologies-roland-barthes.
Gottdiener. (1995). Postmodern Semiotics : Material Culture and the Form of Postmodern Life. Wiley-Blackwell.
Liszka, J. J. (1996). A General Introduction to the Semeiotic of Charles Sanders Peirce. Indiana University Press.
