พระอินทร์เทวราชกับการตีความแบบหลังนวยุค

บทคัดย่อ

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาและตีความเชิงปรัชญาเรื่องพระอินทร์ด้วยปรัชญากระบวนทรรศน์หลังนวยุคและขยายความหมายพระอินทร์ในระบบเทวราชาของกรุงรัตนโกสินทร์ด้วยปรัชญากระบวนทรรศน์หลังนวยุค การวิจัยใช้วิธีการทางปรัชญาในตีความเอกสารและการสรุปตีความ ผลการวิจัยพบว่า การตีความพระอินทร์ด้วยปรัชญากระบวนทรรศน์หลังนวยุคสายกลางได้ 1) การตีความบนฐานปรัชญาอารยัน พระอินทร์ มาจากคำบาลี “อินฺท” แปลว่า “ผู้กระทำความเป็นใหญ่ยิ่ง” ตีความได้ 2 นัย คือ (1) ความเป็นใหญ่ คือ กระทำความเป็นใหญ่ สิ่งที่กระทำเป็นสิ่งยิ่งใหญ่ เทพเจ้าแห่งลมฟ้าอากาศ บันดาลให้เกิดฝนตกต้องตามฤดูกาล เป็นผู้ยังชีวิตให้ดำรงอยู่ ช่วยเหลือสรรพสัตว์ ควบคุม ธำรง รักษา และบำรุงสวรรคโลกและมนุษยโลก (2) ผู้เป็นใหญ่ เป็นประมุขแห่งทวยเทพ มีอำนาจหน้าที่ปกครองเหล่าคณะเทพ ครอบครองเทพนครอันยิ่งใหญ่และพร้อมด้วยทิพยทรัพย์อันแสดงความทรงยศและเกียรติของผู้เป็นใหญ่ 2) การตีความบนฐานปรัชญาไทย เข้าใจพระอินทร์อย่างแถนหลวง โดยมี 2 นัย คือ (1) ผู้ดูแล เป็นเทวราชที่มีหน้าที่ช่วยคนดีในยามตกทุกข์ ได้ยาก (2) ผู้ให้ การเป็นพระอินทร์ได้เกิดจากการสร้างสาธารณะสมบัติอันเป็นประโยชน์แก่คนหมู่มาก พระอินทร์จึงเป็นผู้ให้ การให้นั้นให้ด้วยความปรารถนาดี ไม่หวังสิ่งตอบแทน เป็นกุศลจิต สิ่งที่ให้เป็นสิ่งดี เป็นประโยชน์ต่อผู้รับ เช่น สิ่งของ สิ่งสาธารณะ รวมถึงการบันดาลให้ฝนฟ้าอุดมสมบูรณ์เป็นพิเศษอีกด้วย การขยายความหมายของพระอินทร์ เมื่อพิจารณาจากปรัชญากระบวนทรรศน์หลังนวยุคแล้ว จะพบว่ารากฐานความคิด ความเข้าใจของประชาชนทั่วไปก็ยังคงมองกษัตริย์บนแนวคิดพระอินทร์ในฐานะเทวราชา คือ เป็นเทวราช โดยตนเอง เป็นผู้ทรงอำนาจบารมี และเป็นธรรมราชาผู้ประเสริฐ ทั้งนี้มองผ่านความเป็นพระอินทร์ 4 ประการที่ตีความใหม่ออกมาได้ย่อมมีทรรศนะร่วมกันว่า กษัตริย์เป็นผู้เป็นใหญ่ดุจพระอินทร์มีพระจริยวัตรอันงดงามตามวัตตบท 7 และบำเพ็ญบารมี ใส่ใจดูแลทุกข์สุขของราษฎร สร้างสาธารณะสมบัติอันเป็นประโยชน์แก่คนหมู่มาก โดยพระปรีชาสามารถของกษัตริย์ที่ดลบันดาลให้ทุกข์ภัยพิบัติต่างๆ ที่เกิดขึ้นหมดสิ้นไป เฉกเช่น พระอินทร์ที่ลงมาช่วยเหลือมนุษยโลก