นิรุตติปฏิสัมภิทา : ความแตกฉานในเชิงวาทกรรมตามที่ปรากฏในมิลินทปัญหา

บทคัดย่อ

ผลการวิจัยพบว่าการใช้นิรุตติปฏิสัมภิทาในคัมภีร์พระพุทธศาสนา สามารถสรุปได้ว่า พระวินัยปิฎก เป็นนิรุตติปฏิสัมภิทาเพื่อการแสดงธรรมและบัญญัติพระวินัย, พระสุตตันตปิฎก เป็นนิรุตติปฏิสัมภิทาเพื่อการแสดงแนวทางการปฏิบัติธรรมทุกระดับ มีตามหลักไตรสิกขา และยกเนื้อเรื่องประกอบการแสดงธรรม เป็นต้น, พระอภิธรรมปิฎก เป็นนิรุตติปฏิสัมภิทาเพื่อการอธิบายสภาวะปรมัตถ์ มียกข้อมูลเชิงตรรกะในกถาวัตถุ เป็นต้น, คัมภีร์วิสุทธิมรรค เป็นนิรุตติปฏิสัมภิทารูปแบบตั้งคำถามและอธิบายคำตอบด้วยการชี้แจงความหมาย ลักษณะ อาการ อานิสงส์ คุณและโทษ เป็นต้น, คัมภีร์มงคลทีปนี เป็นนิรุตติปฏิสัมภิทาอธิบายวิธีปฏิบัติตน ปฏิบัติต่อบุคคล สังคมและการพัฒนาจิต เป็นต้น, อรรถกถาธรรมบท เป็นนิรุตติปฏิสัมภิทาแบบเล่านิทานแสดงแบบอย่างวิธีปฏิบัติ ประกอบการยกอุปมาเชิงรูปธรรมเปรียบเทียบนามธรรม เป็นต้น

          การใช้นิรุตติปฏิสัมภิทาในคัมภีร์มิลินทปัญหา สรุปได้ 7 รูปแบบ คือ 1) รูปแบบอธิบายสมมติปรมัตถ์ 2) รูปแบบอธิบายสภาวธรรม 3) รูปแบบอธิบายอานิสงส์ เป็นวิจยหาระและอธิฏฐานหาระ 4) รูปแบบใช้ตรรกะ 5) รูปแบบอุปมาอุปมัย 6) รูปแบบใช้อุปกรณ์อธิบาย 7) รูปแบบให้แนวทางปฏิบัติ

          การสร้างความแตกฉานในวาทกรรมเชิงนิรุตติปฏิสัมภิทาที่ปรากฏในมิลินทปัญหา ด้วยเหตุปัจจัยให้เกิดความแตกฉาน คือ 1) ประเด็นปัญหาที่ยกขึ้นพิจารณา 2) การตรวจสอบค้นคว้าศึกษาความเป็นไปได้ของสมมติฐาน 3) การแลกเปลี่ยนเรียนรู้ในทิศทางที่เป็นเอกภาพของการแก้ปัญหา 4) การยกตัวอย่างเชิงประจักษ์บนพื้นที่ทดลอง 5) สัมฤทธิผลของวาทกรรม ในรูปแบบ PHUSA Model